Duurzaam ontwerpen bestaat niet.

Wanneer men puur naar het woord ‘’duurzaam’’ kijkt zal men voornamelijk het volgende vinden:

duur·zaam
lang durend, bestendig, blijvend, consistent, degelijk, durabel, hecht, houdbaar, kostbaar, niet veranderd, niet wankelbaar, onverslijtbaar, onverzettelijk, permanent, solide, stabiel, standvastig, sterk, stevig

De meeste van deze termen zeggen iets over de kwaliteit van bijvoorbeeld een product of dienst en daarmee stond 'duurzaam’ (tot 1987) voor: een lange duur hebben. Daarbij was de definitie relatief; iets kan in meer of mindere mate duurzaam zijn en er is geen direct verband met ‘’het milieu’’ of ‘’klimaat’’.

Tegenwoordig staat de term duurzaam voor meer. Zo wordt er gesproken over duurzame energie en bijvoorbeeld duurzame chocola, echter wordt hier niet mee bedoeld dat de reep lang mee zal gaan, helaas. Wanneer je mensen om je heen vraagt waar duurzaamheid voor staat begint men niet alleen over de langdurigheid van iets, maar wordt het klimaat en de ecologische voetafdruk erbij betrokken. Dit heeft niet direct iets te maken met duurzaamheid (langdurend) en toch is er over het algemeen consensus over het gebruik van deze extra betekenissen. Waar komt dit vandaan?

Een nieuwe definitie
Eind jaren 80 kwam het World Commission on Environment and Development (WCED) bijeen en kwam vervolgens met het Brundtlandrapport naar buiten waaronder het rapport Our Common Future viel. In dit rapport werd opgeroepen tot duurzame ontwikkeling met de volgende definitie: “een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van het heden, zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in het gedrang te brengen”. Een goed initiatief echter wel een conflicterend statement ten opzichte van de betekenis van het woord duurzaam. Waar het voorheen een begrip was om een bepaalde waarde in kwaliteit aan te geven (meer of minder duurzaam), heeft het nu ook een nieuwe, bijkomende omschrijving waarbij de nadruk ligt op het gebruik en bewustzijn van materialen en de impact op de toekomst. Het feit dat we een extra betekenis aan het woord duurzaam hebben gegeven heeft ervoor gezorgd dat allerlei producten ineens heel duurzaam kunnen zijn als het verhaal maar op de juiste manier verteld wordt.

Goede intenties
Ondanks dat de intentie van deze nieuwe definitie goed bedoeld was, heeft het ook tot valse duurzaamheid geleid. Zo is bijvoorbeeld wegwerpplastic, zoals plastic bekertjes en servies, sinds midden 2021 verboden. Hier heeft het Brundtlandrapport vast en zeker aan bijgedragen, echter is hier bio-based wegwerpservies voor teruggekomen. Mooie vorkjes en mesjes van hout en eten uit een bamboe bakje klinkt natuurlijk allemaal heel duurzaam en volgens onze nieuwe definitie is dat het ook. Hier slaat alleen de nieuwe definitie de plank compleet mis. Ik begrijp dat bestek van hout of bamboe bedoeld is als alternatief voor de kunststof variant, maar naar mijn inziens is eenmalig gebruik van dergelijke producten niet duurzaam, zeker in contrast met bestek van roestvrijstaal.

Als ik kijk naar duurzaamheid, en met name in de productontwikkeling, dan zou ik graag de twee definities willen scheiden. Hierbij zal duurzaamheid puur iets moeten zeggen over de levensduur van een product. Deze kan namelijk beter en dus langer zijn dan die van een concurrent, waarbij het voor de consument een financiële of bewuste keuze kan zijn om voor het een of het andere te kiezen. Men kan trachten producten nog duurzamer te maken door de levensduur van een product te verlengen of het zo te ontwerpen dat men eenvoudig reparaties kan uitvoeren. Dit heeft automatisch impact op de definitie van Brundtland, doordat er pas later weer een nieuw product aangeschaft hoeft te worden.

Daarmee probeer ik niet te zeggen dat we de Brundtland definitie uit het oog moeten verliezen. Het is in alle opzichten goed om producten te ontwikkelen van regeneratieve materialen met een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. Echter moeten we hier mijns inziens een andere term voor verzinnen, mijn suggestie is ‘’aanhoudelijk’’. Dit bekt wellicht niet zo lekker als duurzaam, maar het dekt de boodschap beter. Zo willen we dat een wc-rol totaal niet duurzaam is, het moet namelijk nadat het doorgetrokken is zo snel mogelijk vergaan. Het zou wel mooi zijn als we voor elke boom die gekapt moet worden voor een lading wc-rollen, een nieuwe boom zouden planten. Dit zorgt voor een proces dat tot het oneindige aangehouden kan worden.

In de Engelse taal is deze opsplitsing veel duidelijker. Durable is duurzaam en sustainable is ‘’aanhoudelijk’’ (sustain = aanhouden). Op deze manier zouden de twee begrippen naast elkaar gebruikt kunnen worden en elkaar daarnaast ook nog eens versterken. Want wanneer je goed scoort op duurzaamheid en een product ook nog eens ‘aanhoudelijk’ is, dan wordt de wereld telkens een beetje beter.

Dit artikel is geschreven door Niels Schouten. Niels is industrieel ontwerper, bewegingstechnoloog en tevens directeur bij Fabrique Invent.